Het Pajottenland is een streek waarin afwisselend grotere melkveebedrijven en kleine gemengde landbouwbedrijven het landschap sieren. Deze laatste liggen voor een deel aan de basis van de opstart van de coöperatie Flietermolen in de Flieterkouter in het Vlaams-Brabantse Tollembeek. Flietermolen brengt sinds mei 2016 burgers, boeren, molenaar en bakkers samen. We hadden een gesprek met […]
Het Pajottenland is een streek waarin afwisselend grotere melkveebedrijven en kleine gemengde landbouwbedrijven het landschap sieren. Deze laatste liggen voor een deel aan de basis van de opstart van de coöperatie Flietermolen in de Flieterkouter in het Vlaams-Brabantse Tollembeek. Flietermolen brengt sinds mei 2016 burgers, boeren, molenaar en bakkers samen.
We hadden een gesprek met Katrien Quisthoudt en Clara Roukaerts over de drijfveren en werking van deze unieke coöperatie.
De coöperatie stelt 7 deeltijdse medewerkers tewerk. Deze mensen komen uit verschillende geledingen van de maatschappij, hebben nog een andere (deeltijdse) job en door deze mix van visies kan er veel opener naar dingen worden gekeken en wordt het geheel verrijkt. De molen is het verbindende thema.
De pionier: Julian Still
Julian Still kocht de molen in 2016 en Katrien Quisthoudt, met wie we dit gesprek voerden, was de eerste medewerker. Zij bekommerde zich destijds om het voorbereidend werk en om het zoeken van coöperanten. Julian zelf deed samen met enkele andere vrijwilligers de opstart van de molen. Een klein jaar later, in september 2017 om juist te zijn, werd er voor het eerst witte bloem gemalen met de cilindermolen die wordt aangedreven door een elektrische motor. Katrien: ‘Met dat product zijn we op de markt gegaan en naar bakkers getrokken.’
Begin januari 2018 kocht Flietermolen twee nieuwe stenen via een crowdfunding. In het kielzog daarvan is ook een fors aantal burgers mee coöperant geworden. In september van dat jaar waren de stenen klaar en geïnstalleerd en kon er volkoren meel gemaakt worden van tarwe, spelt en rogge. Door in een coöperatie te zitten bestuiven de boeren elkaar op verschillende vlakken (teelttechnisch, financieel, markteconomisch …) en dat werpt ook zijn vruchten af. Katrien: ‘Al onze boeren zijn bio-gecertificeerd. Bij veel van deze kleinere boeren zijn de loten te klein om naar een grote molen te voeren. Wij kiezen voor de individuele aanpak: op elke zak bloem staat bijvoorbeeld duidelijk de naam van de boer waardoor de consument een band met het product krijgt en de boer zelf zich gewaardeerd voelt. We werken lokaal in een cirkel van ongeveer 40 km.’
In 1788 werd de windmolen gebouwd op de Flieterkouter in Tollembeek. Na WO II werden de wieken eraf gehaald en werd de aandrijving overgenomen door een dieselmotor die een cilindermolen aandreef. Bij dit type molen wordt het graan gemalen door middel van twee met een verschillende snelheid tegen elkaar indraaiende, gegroefde cilinders. Midden de jaren ‘50 werd er voornamelijk witte tarwebloem gemalen. In de jaren ’80 is de molenaar gestorven en tot 2010 bleef de molen stilliggen. Dan werd hij door de kinderen verkocht en in mei 2016 kocht de Engelsman Julian Still de molen om er in december van dat jaar een coöperatie met boeren, molenaar en bakkers op te richten. Zijn hoofddoel was om de toegevoegde waarde in handen van de coöperatie te houden. Dan begon hij mensen te zoeken die konden meedraaien in de coöperatie.
Katrien: ‘In januari 2017 ben ik bij de coöperatie beginnen werken en de eerste 10 maanden werkten we met twee: Julian en ik. Dan zijn we gaan renoveren met de hulp van vrijwilligers. Ik heb me vooral bezig gehouden met de bio, voedselveiligheid, coöperanten zoeken … en Julian werkte dag en nacht om de molen aan de praat te krijgen. In september van dat jaar hebben we de eerste witte tarwebloem gemalen met de cilindermolen, die we toen met een elektrische motor hadden uitgerust. Dan zijn we met die bloem naar de bakkers getrokken. Eens dat draaide, zijn we verder gaan kijken om de stenen in werking te krijgen om volkoren meel te maken. In januari 2018 hebben we een crowdfunding gedaan om de oude stenen, die enkel voor voedermeel geschikt waren, te vervangen door nieuwe voor baktarwe. Rond dat moment zijn er ook veel burgers in de coöperatie gestapt. In september 2018 hebben we dan voor het eerst met deze stenen gemalen. Tarwe, spelt, rogge, en dat zowel wit als volkoren. Van dan af zijn we ook begonnen met gerst, boekweit en enkele oude granen.’
Katrien: ‘De eerste boekweit kwam uit Henegouwen en Limburg. Boekweit levert ook maar 1.000 kg per hectare op, dus dat is vrij dure bloem. Vooral in de winkels is er veel vraag naar. De boeren die boekweit zetten, die nemen dit als groenbemester. Lukt de teelt dan hebben ze het graan als extra, lukt het niet, dan hebben ze toch al de groenbemester.’ Elk jaar, in september, is er een boerenvergadering waarin de oogst wordt besproken, met kostprijsberekeningen voor de producten en dergelijke. Het plus van deze vergaderingen is dat de boeren met elkaar beginnen te praten en uit te wisselen over teelttechnische dingen en zo. Het voordeel voor de bioboeren met doorgaans kleinere percelen is dat Flietermolen de kleinere loten kan ontvangen, iets wat ze in de grotere ontvangcentra niet doen. We zijn verder nog op zoek naar bioboeren uit de streek, boeren in omschakeling naar bio zijn ook welkom.’
Katrien: ‘We zijn op zoek naar meer bakkers. Vooral bakkers die desembrood kunnen maken. Die daar ook de tijd willen insteken en wier bakkerij daarop georganiseerd is. Je moet voor deze producten op een andere manier gaan werken en rekenen.’
Op vlak van distributie bewandelt Flietermolen verschillende pistes. Zo werken ze in Tollembeek samen met een distributeur voor bio die in Oost- en West-Vlaanderen een goed ontwikkeld netwerk heeft. Deze levert aan biowinkels en restaurants in zakken van 25 kg.
Katrien: ‘We verkopen ook bloem hier aan de molen, meestal aan particulieren die hier 25kg-zakken komen kopen. We hebben een goede mix van winkels en restaurants en willen de volgende twee jaren inzetten op meer bakkers. Het is vrij arbeidsintensief om die kleine zakjes voor winkels af te vullen. Twee dorpen verder, in Herne, is er een sociale bakkerij en daar werken ze met onze producten. Die zijn nu een jaar bezig. Ze zijn nu ook bezig met een webwinkel. Op korte termijn zullen die ook hun brood hier kunnen verkopen. Als we hier opendeurdagen doen dan zien we dat daaropvolgend steeds meer mensen brood komen kopen.’
‘Mensen moeten wel nog leren dat goed voedsel een andere prijs heeft dan wat ze in de grootwarenhuizen zien. De tussenschakels die je steunt, vormen een heel andere economie: iedereen in de keten heeft een hogere toegevoegde waarde voor zichzelf in vergelijking met de supermarktverkoop, waar de producent het minste overhoudt en de distributeur het meeste. In het Brusselse zien we bijvoorbeeld meer en meer nieuwe biowinkels bijkomen.
Voor Flietermolen zijn 4 waarden belangrijk:
Biologisch: geen pesticiden en vrije landbouw
Puur: er worden geen additieven aan de bloem toegevoegd.
Lokaal: lokaal aankopen en de voedselkilometers beperken
Fair trade: een eerlijke prijs voor boeren, molenaar, winkels, restaurants en bakkers
Katrien: ‘We hebben in november een pletter voor de molenstenen gezet en daardoor is ons volkoren meel veel lichter geworden. Als de graankorrel op een gewone manier in de molensteen gaat, wordt hij de eerste zoveel centimeters maaloppervlak gebroken en pas dan gemalen. Als we de korrels eerst door de pletter laten gaan, wordt hij al sneller intensiever bewerkt door de molenstenen. Het resultaat is fijnere, lichtere bloem. Meel met minder grote stukken in.’
‘70% van wat we verkopen is tarwe, maar we willen dit graag de andere richting uit krijgen. Naast de gebruikelijke graansoorten kwamen er gerst en boekweit bij. Boekweit is eigenlijk een zaad en wordt gewoon gemalen. Met een opbrengst van 1 ton per ha is het een weinig lucratieve teelt die eerder als tussenteelt wordt gezet.’